Typy erupcji
W zależności od przebiegu erupcji wyróżnia się jej typy, odnosząc je do znanych i doskonale udokumentowanych erupcji. W tym podziale wyróżniamy następujące typy [1], [2], [3], [4]:
- typ hawajski charakteryzuje stosunkowo spokojny wylew rzadkiej lawy i gazów ( Rys. 1A); z rzadka gazy wyrzucają krople lawy. Typ hawajski jest charakterystyczny dla Wysp Hawajskich i Islandii.
- typ Stromboli (nazwa od wulkanu Stromboli na Wyspach Liparyjskich) to aktywny nieprzerwanie od tysięcy lat, regularnie, co kilkanaście minut, wyrzucający lawę, materiały piroklastyczne i gazy ( Rys. 1B).
Rysunek 1: Typy erupcji. A: typ hawajski. Fot. NPSDIA, Hawai'i Volcanoes National Park, licencja PD, źródło: Wikimedia Commons
; B: typ Stromboli. Fot. Kuhnmi, Stromboli Lava Fountain, licencja CC BY 2.0, źródło: Wikimedia Commons.
; B: typ Stromboli. Fot. Kuhnmi, Stromboli Lava Fountain, licencja CC BY 2.0, źródło: Wikimedia Commons.
- typ Vulcano (nazwa od wulkanu i wyspy należącej do Wysp Liparyjskich) wybucha stosunkowo rzadko, ale gwałtownie i wyrzuca duże ilości grubego materiału piroklastycznego (bloki skalne i bomby wulkaniczne) oraz popiołów. Bloki i bomby wyrzucane są nawet na odległość kilku kilometrów, a popioły na wysokość do 10 km ( Rys. 2 ). Dzieje się tak dlatego, że lawa krzepnąca w kominie tworzy „korek”, który rozsadzany jest przez gazy wulkaniczne.
Rysunek 2: Erupcja typu Vulcano. Fot. Krypton, Sakurajima 2009, licencja CC BY-SA 3.0, źródło: Wikimedia Commons.
.
- typ Pelée zawdzięcza nazwę wulkanowi Mount Pelée na Martynice. Erupcje są bardzo rzadkie, ale lepka, kwaśna lawa tworzy kopułę lawową i gazy znajdują ujście w obrębie stożka, wywołując potężną chmurę gorejącą. W przypadku wulkanu Mount Pelée, po wybuchu z komina i krateru stożka wydźwignęła się wysoka na 400 m „igła” andezytowa, która po pewnym czasie rozpadła się i wywołała potoki piroklastyczne i chmury gorejące.
- typ Pliniusza (od nazwiska Pliniusza Młodszego, polityka i pisarza) charakteryzują: efuzje kwaśnej lawy, wyrzuty dużych ilości gazu i olbrzymie ilości wyrzuconego (nawet do stratosfery) materiału piroklastycznego tworzącego formę pinii (grzyba) i opadającego na dużym obszarze ( Rys. 3 ).
Rysunek 3: Erupcja typu pliniuszowego – Wulkan Sabancaya (Peru). Fot. Andrzej Gałaś. Wykorzystano za zgodą autora.
Przytoczone typy erupcji nie zawsze występują w czystej postaci. Często wykazują cechy pośrednie lub pewne, indywidualne zjawiska.
Superwulkany powstają wskutek potężnej erupcji, nawet tysiące razy silniejszej od erupcji zwykłych wulkanów. Związane są z pióropuszami płaszcza i plamami gorąca (zob. Pióropusze płaszcza i plamy gorąca ). Po erupcji superwulkanu pozostaje gigantyczna kaldera o średnicy kilkudziesięciu kilometrów. Objętość wyrzuconych produktów wulkanicznych (lawa, materiały piroklastyczne) jest olbrzymia, czasem przekraczająca 1000 \( km^3 \). Wybuch superwulkanu powoduje olbrzymie zniszczenia na wielkim obszarze (nawet miliony \( km^2 \)), które wpływają na okresową zmianę klimatu z powodu wyrzucanych popiołów wulkanicznych i gazów.
Wybuchy superwulkanów zdarzają się co kilkadziesiąt tysięcy lat. Ostatnim takim wybuchem był wybuch superwulkanu Taupo w Nowej Zelandii (27 tys. lat temu), a 74 tys. lat temu doszło do wybuchu superwulkanu Toba na Sumatrze. Superwulkan w Parku Narodowym Yellowstone (USA) wybuchł 640 tys. lat temu. Wulkanolodzy sądzą, że może się on uaktywnić w ciągu najbliższych kilkudziesięciu tysięcy lat.
Bibliografia
1. M. Rosi, P. Papale, L. Lupi, M. Stoppato: Volcanoes, Firefly Books Ltd., Ontario 2003.2. M. Graniczny, W. Mizerski: Katastrofy przyrodnicze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
3. A. Gałaś: Wybuchy wulkanów. Erupcja Eyjafjőll, Islandia, 2010, Wydawnictwa AGH, Kraków 2010.
4. W. Mizerski: Geologia dynamiczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2014.